Tiểu thuyết “Củi quế gạo châu”, nhà xuất bản Hội nhà văn năm 2018, dày 284 trang gồm 12 chương. Với vốn sống thực tế phong phú, sự quan sát tinh tế sắc sảo, cách viết lôi cuốn hấp dẫn, tác giả Lê Văn Thê đã tái hiện sinh động một phần xã hội thời bao cấp.
Đối tượng được phản ánh ở đây là ngành lương thực một tỉnh miền Trung, một ngành màu mỡ có uy lực rất lớn lúc bấy giờ. Bằng hai tuyến nhân vật chính diện và phản diện, tác giả đã nêu lên những xung đột trong tính cách, trong cuộc sống, trong việc xử lý các mối quan hệ gia đình và xã hội, trong quan niệm sống và thái độ đối với lợi ích riêng chung. Đại diện cho tuyến nhân vật chính diện là giám đốc Lê Tư và kỹ sư Nguyễn Đình. Đại diện cho tuyến nhân vật phản diện là tổng giám đốc Trần Du và trưởng phòng tổ chức hành chính Phan Đặng.
Giám đốc Lê Tư là một con người ngay thẳng, xông xáo, trong sạch. Là một cựu chiến binh chống Mỹ, đã từng vào sinh ra tử nên anh rất hiểu, thương yêu đồng chí đồng nghiệp, một lòng vì sự nghiệp chung. Anh sẵn sàng trực diện phản đối đấu tranh chống lại những quyết định sai trái của tổng giám đốc Trần Du, thực chất là đấu tranh chống lại kiểu lãnh đạo, quản lý quan liêu, độc đoán, chạy theo thành tích. Anh chống lại tư tưởng lợi ích nhóm của một số cán bộ thoái hóa biến chất. Đó chính là cuộc đấu tranh chống tham nhũng đầy cam go thử thách mà toàn Đảng toàn dân ta hiện nay vẫn đang tiếp tục đẩy mạnh.
Bên cạnh Lê Tư là kỹ sư Nguyễn Đình. Nguyễn Đình tốt nghiệp kỹ sư ngành chế tạo máy ở Liên Xô. Về nước, lẽ ra phải được bố trí vào một nhà máy cơ khí nào đó. Nhưng vì thẳng thắn, trí tuệ có thừa mà tiền lại thiếu nên được đưa về địa phương với lý do bổ sung trí thức cho cơ sở. Và rồi địa phương lại bố trí cho kỹ sư Nguyễn Đình vào ngành lương thực chỉ gắn liền với lúa gạo, khoai sắn không hề dính dáng gì đến chế tạo máy và những kiến thức anh đã học ở đại học. Anh cắn răng chấp nhận sự phân công của tổ chức. Làm việc trái ngành, trái nghề làm sao mà phát huy được. Đó cũng là lý do, là điểm yếu để những kẻ cơ hội vin vào trù dập vô hiệu hóa tinh thần đấu tranh của anh. Dù ý kiến của anh đúng một trăm phần trăm thì cũng không bao giờ được chấp nhận. Đối với những lãnh đạo năng lực yếu kém, dốt nát nhưng thừa thủ đoạn và đầy tham vọng thì Nguyễn Đình là người không thể dùng nhưng không thể đuổi, không thể giết nhưng cũng không muốn hắn sống, như hạt cát trong mắt, phải chịu xốn xang suốt đời.
Đối lập với giám đốc Lê Tư và kỹ sư Nguyễn Đình là tổng giám đốc Trần Du và trưởng phòng tổ chức hành chính Phan Đặng. Là đồng đội, hơn nữa là cấp trên của Lê Tư trong thời kỳ kháng chiến nhưng tổng giám đốc Trần Du là một người cơ hội, thủ đoạn, lắm mưu mẹo. Trần Du đã từng sợ chết, không hoàn thành nhiệm vụ khiến bao đồng đội phải hy sinh oan uổng. Sau đó, chính Du lại cướp lấy thành tích của người khác. Du còn là kẻ tha hóa về đạo đức lối sống. Thế nhưng, sau khi đất nước hòa bình, thống nhất nhờ khéo chạy chọt Du đã leo lên được ghế Tổng giám đốc Tổng công ty lương thực. Từ đó Du tha hồ tác oai tác quái vun vén cho lợi ích cá nhân.
Còn Phan Đăng là một người mới học hết cấp 2, hư đốn, ăn chơi lêu lổng. Nhờ là con ông cháu cha nên được nhận vào làm ở công ty lương thực. Rồi từ đó, dựa vào uy quyền của mẹ và “tài” xu nịnh của bản thân nên đã leo lên đến chức trưởng phòng hành chính nhân sự. Với cái chức béo bở này, Đăng tha hồ lũng đoạn, ăn bớt, ăn xén, chiếm đoạt của công và tiếp tục ăn chơi sa đọa. Thầy trò Trần Du, Phan Đăng là điển hình cho tình trạng kéo bè kéo cánh, lợi ích nhóm trong xã hội hiện nay. Lãnh đạo nào phong trào đó. Công ty lương thực của tỉnh nhưng không đầu tư chú trọng vào chuyên môn vào sản xuất kinh doanh mà chỉ tập trung đầu tư vào các phong trào bề nổi như bóng chuyền, bóng đá, văn nghệ… Do đó, công ty ngày càng thua lỗ, đời sống người lao động ngày càng khó khăn. Người công nhân bữa đói bữa no. Lương thực, thực phẩm như gạo châu củi quế. Trong bối cảnh đó, một số lãnh đạo công ty lại giàu lên một cách nhanh chóng nhờ tham nhũng, nhờ đầu tư vào những dự án “ma”.
Bố cục tác phẩm chặt chẽ. Hành văn suôn sẻ. Tính cách các nhân vật được khắc họa một cách khá rõ nét. Cuốn sách đã để lại cho người đọc một ấn tượng khó phai mờ. Tuy vậy, đời sống nội tâm của các nhân vật chưa được tác giả chú trọng nên tính cách nhân vật chủ yếu thể hiện ở việc làm lời nói, ít chiều sâu. Ngôn ngữ trong tác phẩm gần gũi, giản dị, dễ hiểu song tính chất văn học chưa cao, còn thiếu sự uyển chuyển mềm mại giàu tính chất tượng trưng.
“Củi quế gạo châu” là cuốn tiểu thuyết chứng tỏ vốn sống phong phú, sự quan sát toàn diện, tinh tế của tác giả Lê Văn Thê đã tái hiện một cách khá sinh động một phần hiện thực cuộc sống của đất nước ta và địa phương ta thời bao cấp. Hơn thế nữa, nhiều vấn đề vẫn còn tính thời sự cho đến ngày nay. Qua đó, giúp cho người đọc rút ra một số bài học bổ ích về công tác quản lý, bố trí cán bộ, đầu tư dự án… Đọc “Củi quế gạo châu” để hiểu thêm về đời sống xã hội một thời chưa xa.
T.M
