Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị 29/03/2024 Danh sách tạp chí Hotline: 02333 852 458 Đặt báo Giới thiệu tạp chí

Tìm kiếm trên website chúng tôi

X

Trần Hoàn - từ tình ca sơn nữ

N

gày thơ ấu, ở Hải Phòng tạm chiến, tôi đã thuộc nhiều ca khúc lãng mạn, trong đó có “Sơn nữ ca” của tác giả Trần Hoàn. Thuộc là do các anh chị tôi tập hát bè bài này và đệm guitare theo nhịp Tango rất công phu để mừng Xuân mới. Thỉnh thoảng tôi ngẫu hứng nghêu ngao: “Một đêm trong rừng vắng - Ánh trăng chênh chếch đầu ghềnh thấp thoáng bóng cô sơn nữ mỉm cười xinh xinh…”. Tôi đâu ngờ khi Hải Phòng giải phóng 13.5.1955, tác giả “Sơn nữ ca” lại là Giám đốc Sở Văn hóa thành phố cảng của tôi. Vợ ông lại là giáo viên dạy cùng trường với mẹ tôi. Bà đã chép vào sổ tay mẹ tôi một lời ca mới theo điệu “Trèo lên quán Dốc” của dân ca quan họ. Chữ bà rất đẹp nên khiến tôi nhớ ngay lời ca: “Hồ Gươm xanh ngắt sự tích ối à vua Lê…”. Còn ông, dịp biểu diễn văn nghệ của học sinh cấp 3 trường Ngô Quyền, nơi hai chị tôi học tập và tham gia dàn hợp xướng, ông đã đến dự. Tôi đi theo các chị nên được nhìn thấy ông tươi cười đi vào hàng ghế đầu để nghe biểu diễn. Các chị tôi coi ông như thần tượng vì quá mê “Sơn nữ ca”. Hết các chị mê, lại đến lượt tôi khi được tham gia dàn hợp xướng Hải Âu do ông chỉ đạo thành lập và hát chính tác phẩm “Kể chuyện người cộng sản” của ông được chuyên gia Liên Xô chuyển soạn cho 6 bè. Quá hoành tráng. Ngày kỷ niệm 10 năm Hải Phòng, ông không chỉ là tác giả kịch bản phim tài liệu “Hải Phòng sáng mãi” mà còn là người xây dựng Dàn nhạc giao hưởng Hải Phòng tuy một quản nhưng trình diễn rất ấn tượng. Ông cũng là tác giả một “du lịch ca” đầu tiên cho Hải Phòng. Đó là ca khúc “Mời anh chị về thăm Hải Phòng”: ”Tôi xin mời anh chị về chơi xong - Ta đi thăm đất Cảng rực sáng…”. Nhưng tôi không thể ngờ chính tác giả “Sơn nữ ca” với giai điệu lãng mạn như thế, lại có một tiếng thét âm nhạc đầy căm giận khi máy bay Mỹ ném bom đảo Bạch Long Vĩ của Hải Phòng: “Quân giặc cùng đường bắn phá trên đảo chúng ta - Quân dân Bạch Long quyết liệt lập công đầu - Diệt thù bảo vệ bầu trời - Bàn tay người chiến sĩ ngoài khơi - Ta không cho chúng - Tìm đường lui…” Khi chúng tôi mang ca khúc này đi hát ở những ụ pháo phòng không quanh bến Bính thì chính ông - tác giả của tiếng thét này - cũng lặng lẽ rời khỏi Hải Phòng đi vào chiến trường Trị Thiên với bút danh mới là Hồ Thuận An.

Trần Hoàn quê ở Hải Lăng - Quảng Trị. Nhưng ông lại sinh ngày 27/12/1928 tại Quảng Nam, nơi cha ông làm việc và gia đình sinh sống. Thời đi học, ông lại được giáo dưỡng ở Huế cùng các chị. Cũng thời ấy, âm nhạc cải cách bắt đầu một bình minh của nó tại các thành phố lớn, trong đó có Huế. Mò mẫm tập chơi cây mandolin do chị gái mua về, Trần Hoàn đã mau chóng biểu hiện tư chất âm nhạc của mình bằng việc chinh phục rất nhanh cây đàn bé nhỏ này. Đến khi vào học trường Khải Định, được học nhạc của giáo sư Vidal, Trần Hoàn nhanh chóng trưởng thành cả giọng hát lẫn tiếng đàn. Không chỉ là mandolin mà còn thêm guitare Tây Ban Nha và Ha Viên (Hawaiene). Ông tham gia dàn nhạc nhà trường với Phạm Khuê, Phạm Tuyên, Võ Sum…

Cách mạng tháng Tám ở Huế đã lùa vào tâm hồn chàng trai 17 tuổi này một luồng gió mạnh. Ông bắt đầu sáng tác ca khúc tham gia cuộc thi do Đoàn học sinh cứu quốc. Chính nhờ sự kiện này, cậu học sinh Nguyễn Tăng Hích (tên khai sinh của Trần Hoàn) đã chọn cho mình một bút danh đặc biệt: Trần Hoàn. Vốn quá yêu “Thiên thai” của Văn Cao nên cậu đã lấy bút danh Trần Hoàn từ câu hát: “Đào nguyên trước - Lưu Nguyễn quên trần hoàn - Cùng bầy tiên đàn ca bao năm…” Trong hai ca khúc dự thi là “Học sinh vui tươi” và “Hồn nước”, “Hồn nước” đã được ấn hành bởi Nhà xuất bản Nguyễn Phan Hoàng. Ca khúc đã được ông kính gửi lên Bác Hồ trước khi Bác sang Pháp theo dõi hội nghị Fontenerblou.

Trong trường kỳ kháng chiến, Trần Hoàn tham gia Đoàn nghệ thuật tuyên truyền. Chính “Sơn nữ ca” được ông viết vào thời kỳ này. Đấy là lúc Đoàn công tác ở U Bò - Ba Rền vùng núi Quảng Bình. Gặp những nữ sinh Huế trẻ trung cũng tham gia kháng chiến, Trần Hoàn gọi họ là “sơn nữ” và viết “Sơn nữ ca”. Ca khúc nhanh chóng được lan rộng, nổi tiếng và Nhà xuất bản Tinh hoa đã ấn hành để phổ biến trong vùng tạm chiến. Tuy nhiên, để phổ biến được, họ đã đổi “du kích” thành “lữ khách”, câu “thời cơ đến rồi” thì đổi thành “hoàng hôn xuống rồi”. Sau “Sơn nữ ca”, Trần Hoàn ra thủ phủ Liên khu IV ở Vinh và được bồi dưỡng thêm âm nhạc bởi các thày Nguyễn Văn Thương, Lê Yên… Cũng ở xứ Nghệ, ông đã yêu một thiếu nữ Nghệ An học Sư phạm. Nhờ tình yêu này, ông vừa có một người bạn đời chung thủy: bà Thanh Hồng, vừa có một ca khúc khiến các đàn anh như Nguyễn Xuân Khoát, Văn Cao, Tô Vũ phải vị nể. Đó là “Lời người ra đi” (tên đầu tiên là “Rằng kháng chiến còn trường kỳ”): “Một chiều anh bước đi - Em tiễn đưa ra tận cuối đồi…”. Ca khúc được viết từ cảm xúc khi Trần Hoàn chia tay người vợ để vào công tác tại Liên khu III lúc ấy đang đầy gian khổ và khó khăn. Ca khúc hay, nhiều người hát, đàn anh thì vị nể, nhưng lãnh đạo thì không ưa cho rằng ủy mị. Nhận định này đã vô tình đẩy Trần Hoàn vào thế phải tự điều chỉnh mình không được tự do triệt để trong sáng tạo nữa. Sự tự điều chỉnh ấy không những làm hữu hạn lại sự nghiệp âm nhạc của Trần Hoàn, mà còn ở nhiều văn nghệ sĩ khác nữa. Đấy là cái giá phải trả khi chủ nghĩa Mao bắt đầu ngấm độc vào cơ thể cách mạng Việt Nam đang đầy sinh lực và hồn nhiên. Do vào Liên khu III nên Trần Hoàn mới về làm Giám đốc Sở Văn hóa Hải Phòng (thành phố thuộc Liên khu III) sau ngày giải phóng 13/5/1955. Và cũng vì thế nên mới có duyên nghiệp giữa tôi và ông.

Vào chiến trường Trị - Thiên với bút danh Hồ Thuận An, Trần Hoàn vừa làm phó ban tuyên huấn vừa sáng tác ca khúc. Nhưng cuộc lật cánh về quê hương này còn quan trọng với riêng Trần Hoàn chính là cuộc thay đổi bút pháp sáng tạo khi ông đã nhận ra sâu sắc tác phẩm phải có nguồn dân ca dinh dưỡng thì mới là của dân tộc mình, mới sống lâu bền trong cuộc đời.

Sự cộng hưởng với bài thơ “Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ” của Nguyễn Khoa Điềm, Trần Hoàn đã vụt sáng trở lại thời “Sơn nữ ca” để rồi thăng hoa thành “Lời ru trên nương”. Ở “Lời ru trên nương”, Trần Hoàn đã lấy cấu trúc đoạn “rao” của dân ca đồng bằng ghép vào đầu ca khúc của mình khi viết về lời ru ở miền núi. Sáng tạo ấy mang đến cho người thưởng thức một tình cảm da diết và cuốn hút. Lấy lại được sinh khí sáng tạo rồi, Trần Hoàn tiếp tục thăng hoa trong “Em thương người trong Huế đấu tranh” rất nhuần nhuyễn hơi thở Nhã nhạc cung đình Huế.

Cũng như duyên nghiệp, tôi gia nhập quân ngũ và vào chiến trường Quảng Trị mùa hè 1972. Sau hiệp định Paris đầu 1973 một thời gian, mới nghe réo rắt những giai điệu lạ của Trần Hoàn như “Tiếng đàn trên đường Chín” và đặc biệt là “Chiều trên Gio Cam giải phóng”: Nắng chiều về qua Đông Hà rồi Cam Lộ - thắp sáng bừng núi rừng của miền Tây”. Đến ngày Huế giải phóng, trong tình cảnh cùng quẫn “Tháng Ba gãy súng” của quân đội Việt Nam Cộng hòa thì Trần Hoàn lại reo vui lên ca khúc hân hoan “Nắng tháng Ba”.

Từ ngày thống nhất cho đến ngày ra đi khỏi dương thế, dù ở cương vị công tác nào, Trần Hoàn cũng luôn tuôn chảy âm nhạc. Ông muốn chứng minh người cộng sản cũng là người rất tình cảm chứ đâu có khô khan máy móc. Những ca khúc của ông vẫn làm nức lòng người mến mộ. Từ “Lời Bác dặn trước lúc đi xa” đến “Giữa Mạc Tư Khoa nghe câu hò ví dặm”, từ “Tình ca mùa xuân” đến “Tiếng hát người Hà Nội”… nhưng lắng đọng nhất trong tôi là “Một mùa xuân nho nhỏ” (thơ Thanh Hải). Đây có lẽ là bài thơ hay nhất của Thanh Hải và cũng là một ca khúc hay nhất của Trần Hoàn. Có lẽ nó cao sang vì tư tưởng dâng hiến của cả nhà thơ và nhạc sĩ. Sự khiêm nhường thực sự đã dựng lên tầm vóc của ca khúc phổ thơ này. Câu thơ Thanh Hải: “Mùa xuân người cầm súng - Lộc giắt đầy trên lưng” đã hằn lên một dâng hiến không toan tính, dâng cả mùa xuân cho đời ngay khi ngã xuống. Dâng hiến ấy đã được Trần Hoàn hát lên trong trẻo đến tận cùng thương cảm. Nó có thể sánh cùng “Mùa xuân đầu tiên” của Văn Cao trở thành cặp bài trùng mang âm hưởng của khúc khải huyền.

N.T.K

 

 

Nguyễn Thuỵ Kha
Bài viết đăng trên Tạp chí Cửa Việt số 292 tháng 01/2019

Mới nhất

Chiều không tắt nắng

27/03/2024 lúc 16:33

Truyện ngắn của THỦY VI

Hội VHNT tỉnh trao tặng sách và tác phẩm ảnh triển lãm “Trường Sa - Quảng Trị: Sắc màu biên cương”

23/03/2024 lúc 16:22

TCCVO - Chiều 22/3, Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Trị tổ chức trao tặng sách và tác phẩm ảnh triển lãm

Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan: Từ ý tưởng đến hiện thực

18/03/2024 lúc 00:07

TCCVO - Chiều 15/3, tại thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa, UBND tỉnh Quảng Trị và Ủy ban chính quyền tỉnh Savannakhet (Lào) phối hợp tổ chức Hội thảo “Khu kinh tế thương mại xuyên biên giới chung Lao Bảo - Densavan: Từ ý tưởng đến hiện thực”.

Liên hoan dân vũ chủ đề: "Nữ công Công đoàn viên chức tỉnh Quảng Trị tự tin, tỏa sáng"

16/03/2024 lúc 06:02

Chào mừng kỷ niệm 114 năm ngày Quốc tế phụ nữ (08/3/1910 - 08/3/2024), 1984 năm Khởi nghĩa Hai Bà Trưng; Hướng đến kỷ niệm những sự kiện lớn của quê hương đất nước; kỷ niệm 95 năm ngày thành lập Công đoàn Việt Nam (28/7/1929-28/7-2024), Sáng ngày 07/3/2024, Công đoàn viên chức tỉnh tổ chức Liên hoan dân vũ trong nữ Công chức, viên chức, người lao động (CCVCLĐ) năm 2024 với chủ đề “Nữ công Công đoàn viên chức tỉnh Quảng Trị tự tin, tỏa sáng”.

Phát huy vai trò “báo chí kiến tạo, báo chí giải pháp”

15/03/2024 lúc 07:05

TCCVO - Sáng ngày 13/3/2024, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy chủ trì phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo tỉnh tổ chức hội nghị giao ban công tác báo chí tháng 1 và 2 năm 2024 và định hướng một số nhiệm vụ trọng tâm tuyên truyền trong thời gian tới. Đồng chí Hồ Đại Nam, UVBTVTU, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy chủ trì hội nghị.

Tạp chí số cũ
Câu chuyện du lịch
tư tưởng Hồ Chí Minh

Thời tiết

Quảng Trị

Hiện tại

26°

Mưa

30/03

25° - 27°

Mưa

31/03

24° - 26°

Mưa

01/04

23° - 26°

Mưa

Nguồn: Weathers Underground