Trong khoảng sáu, bảy năm đầu sau ngày thống nhất, hồi ấy đi lại khó khăn, lương giáo viên miền núi ba cọc ba đồng nên chuyện về quê không dễ dàng. Những chiều cuối năm ở miền núi buồn lắm, mọi người đã đi hết, học trò không đến lớp, ai cũng lo việc gia đình, bỏ lại tôi một mình trong phòng. Một mình, lại cuối năm ngồi vẩn vơ và nhớ quê đến thắt ruột. Tôi hay chạy ra ngoài bến xe của huyện. Gọi là bến xe mà chẳng có bến nào cả chỉ là nơi ngã ba có những chuyến xe đường dài trên quốc lộ chạy ngang qua huyện dừng lại để đón khách. Người ta gồng gánh lỉnh kỉnh đứng ngồi chờ đón xe. Nếu là người làm nhà nước cũng dành dụm chắt chiu cả năm những món hàng công nghệ phẩm phân phối theo tiêu chuẩn, một ít trà, kẹo, mì chín, thuốc lá hoặc cái lốp xe, sên, líp… Còn người dân thì dăm bao nông sản như đậu xanh, đậu phụng, bắp, chuối khô… làm quà Tết về quê. Cuối năm nên xe đò chạy liên tục nhưng kín khách năm khi mười họa mới có một xe dừng lại vớt khách. Từ ba giờ sáng cho đến khuya người đứng đợi không ngớt. Ai ai cũng tất tả, vội vàng tranh thủ bằng mọi giá, thậm chí phải bu bám lên xe cho kịp, nhanh được phút nào hay phút ấy, thời gian để đoàn tụ gia đình sẽ sớm hơn, dài hơn. Hồi ấy cán bộ từ miền Bắc vào chi viện Tây Nguyên rất nhiều, dân từ mấy tỉnh miền Trung dưới xuôi đi kinh tế mới rất đông, cuối năm là dịp họ lục tục tranh nhau mà về. Nơi tôi sống chỉ là một huyện thị đìu hiu, quanh năm vắng bóng người chỉ những ngày cuối năm người đi kẻ ở mới chộn rộn nơi ngã ba hơn bao giờ hết.
Mấy năm liền như rứa. Hầu như sáng, chiều, tôi đều ra ngồi nhìn người ta đi về. Hình như nỗi nhớ quê cứ buộc mình phải ra ngồi nhìn người đi trong nôn nao rạo rực, vừa nhớ vừa thương cho mình. Quá khứ, ký ức của đời người luôn có một tiếng nói rất thầm thỉ nhưng chất chứa một nỗi niềm, tưởng như yên ắng ngủ yên nhưng luôn chờ cơ hội để thức dậy trong lòng. Những ngày cuối năm, nỗi nhớ làng trong tôi lại trỗi dậy đến da diết nhưng chỉ biết hóng hớt ngồi nhìn người ta về quê.
Có lần ngồi uống cà phê, đứa học trò bưng cà phê ra cho thầy, nhìn ái ngại: Sao Tết mà thầy không về? Tôi âm ự, thầy ở lại trực trường… Cô học trò có lẽ cám cảnh cho thầy: Tết thầy ghé nhà em chơi… Chiều lại, em học trò ấy mang cho thầy một cái bánh chưng và một dúm mứt gừng. Sau này tôi đọc được một người có tâm trạng như mình: Ta quê hương thiếu một quê nhà / Chiều cuối năm nhìn những chiếc xe qua / Mấy mươi năm vẫn một chiều rất cũ / Vắng tự trong lòng vắng thổi ra.
Đúng là “ta quê hương thiếu một quê nhà”. Tôi xa quê đã lâu từ trước khi chiến tranh kết thúc. Anh em tôi đều xiêu tán, mỗi người một phương. Ngoài làng, cha mẹ chú bác anh em ruột đều không còn ai, chỉ có những anh em cùng một cố thôi, không lẽ tết nhứt mình về làng lại ở trong nhà bà con. Nên nhiều khi cứ ngần ngại chần chừ trở về, biết có ai nhìn ra tôi, nhớ đến tôi - một kẻ xa quê khi còn niên thiếu. Chiều cuối năm một mình vẫn phải ra nhìn những chuyến tàu xuôi ngược. Nhà thơ Vũ Hữu Định có một bài thơ ngắn nói đúng tâm trạng của mình: Nhà anh ở gần ga / đêm thao thức nghe còi tàu giục giã / giữa đêm vắng chợt thấy lòng xa lạ / mấy năm không đi trời đất nhỏ dần / ôi tiếng còi tàu như một nhát gươm / rướm máu lòng khao khát. Tôi không đi, không về quê được như thể chân bị cuồng, nói không quá “như nhát gươm rướm máu”.
Đường trường cháy lửa - Tranh của Ca Rô Na Niê
Những năm còn nhỏ, cha hay chở tôi từ thị xã Quảng Trị về quê trên một chiếc mobylette, ông thường chỉ và gọi tên những ngôi làng hai bên đường bắt con trẻ phải nhớ lấy. Trong nỗi nhớ về làng cũ của tôi luôn gắn với hình ảnh của cha. Tôi nhớ khu vườn của nội, nhớ cội mai rực rỡ hoa vàng từ thời ông nội. Cha ngồi uống trà ngày Tết với chú bác trong họ, người nào cũng khăn đóng áo dài trông rất trang trọng. Những đêm gió lạnh về, ba ôm tôi vào lòng ngủ cho đỡ lạnh, nhớ mưa bụi lắc rắc như sương trên đường làng rộn ràng tiếng cười nói của mấy chị em gánh gạo ra chợ. Cả những bữa cơm quê chiều cuối năm mẹ nấu mà nhiều năm sau vẫn còn tê buốt, bần thần cả vị giác trên đầu lưỡi. Mỗi người đều có một thế giới tuổi thơ dù năm tháng dâu bể nhưng nó luôn để lại trong tâm hồn những se sắt đến nhói lòng. Với làng quê, tôi luôn là một đứa trẻ rong chơi la đà vẫn luôn tìm về với bầu sữa mẹ ấm êm.
Lần trở lại làng sau gần mười lăm năm xa cách, cũng là một chiều mưa cuối năm. Ngày ấy, tôi xuống ga Đông Hà, đi bộ xuống bến đò ở ngã ba sông Hiếu rồi mới đi đò dọc theo sông Thạch Hãn xuôi về bến ở làng Trà Liên mới lọ mọ hỏi đường về làng. Thật khó quên buổi chiều mưa ấy. Ngày xưa hơn ngàn năm trước, Thôi Hiệu từng bày tỏ nỗi lòng trở lại cố hương “Nhật nguyệt hương quan hà xứ thị / Yên ba giang thượng sử nhân sầu (Trời chiều, cổng làng không biết nơi đâu / Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai). Hồi đó từ Đông Hà qua khúc sông này chưa có cầu, lần đầu tiên trong đời quy cố hương theo ngã sông Thạch Hãn, đúng là buổi chiều mò mẫm tìm đường vào làng. Làng tôi hồi ấy vẫn còn xơ xác lắm, cảnh vật đã hoàn toàn thay đổi vì chiến sự hồi năm 1972, bom Mỹ dội tan tành, dấu tích làng cũ đã mất hết. Tôi vừa đi vừa hỏi đường về. Nhớ lời cha dặn mấy năm trước khi mất: Con cứ về hỏi nhà bác Toàn mà ghé ở lại… Tôi không hiểu vì sao cả làng mà chỉ hỏi nhà bác ấy. “Cố nội con ngày trước có sáu ông, riêng ông nội con và ông nội bác ấy mất sớm, gia cảnh hai nhà gặp khó, hồi nhỏ cha và bác ấy lớn lên trong nghèo đói, vất vả, anh em lại mặc cảm nên gần gũi nương tựa và bao bọc lấy nhau, thương nhau như anh em ruột”… Rồi tôi cũng đến được cái nơi cần đến.
Bác Toàn ôm tôi, líu ríu, run run. Con út chú Thông (là cha tôi) đây mà… Tôi thật xúc động không cầm được nước mắt. Càng bất ngờ hơn, sau đó được tin, các bác, các anh từ quanh xóm kéo vào. Các bác cùng thế hệ với cha tôi thì không nói, các anh chị có người vừa lạ, người thấy quen quen nhưng chưa kịp nhớ tên đều niềm nở và gần gũi đến lạ lùng. Lưu lạc xa quê đã lâu, tôi không được sống trong một không khí ấm áp tình nghĩa bà con máu thịt ở làng quê như thế này. Đêm đã khuya, dù trời lạnh các anh chị còn ngồi ngoài hiên nhà trò chuyện và uống rượu gạo. Ở quê vẫn giữ thói quen chia thịt để ăn Tết. Thường năm, bảy nhà trong một xóm, nhà nào có nuôi heo, cuối năm mổ heo để cả xóm chia thịt nên dịp này cũng mời tôi thử lại mấy món ăn quê kiểng. Ấn tượng nhất là nước mắm tự chưng cất của người làng, gần hai mươi năm mới nếm lại, một mùi vị không nơi nào có. Chao ơi cả một nỗi niềm ký ức chừng như bật dậy. Cứ ngồi mà mơ màng, mông lung với một cảm giác như gặp lại một cái gì tưởng đã rơi rụng bỏ quên trên đường đời phiêu bạt. Hương đêm, ngọn gió từ cánh đồng mênh mông chao lại, tiếng ễnh ương, mùi thơm của gạo mới, cả cái âm thanh xào xạc vườn chuối sau vườn, tất cả lắng đọng và chơi vơi đầy lòng trắc ẩn của nhớ-quên trong lần trở lại.
Mấy năm sau, bác Toàn mất nhưng tôi vẫn trở về thăm làng, vẫn ở lại trong ngôi nhà của bác. Lứa tuổi các bác rồi lần lượt ra đi nhưng anh chị cùng thế hệ với tôi đều trải lòng thân thiết tình cảm tràn đầy, thật không có gì hạnh phúc cho bằng. Tôi về làng nhiều hơn, có năm về đến mấy lần, kể cả ngày Tết. Tôi thích nhất là buổi sáng sớm mồng một Tết, cùng mọi người vào dâng hương ở nhà thờ phái, cũng là dịp gặp mặt chúc phúc đầu năm. Sau đó kéo nhau đi thăm đầu năm các gia đình trong họ…
Năm tháng dẫu có phôi pha, nhưng quê hương vẫn là niềm hạnh ngộ, nơi ra đi cũng để quay về.
