14/10/2019

•	Ra đi cũng để quay về × Ra đi cũng để quay về 20/1/2020 • Hồ Sĩ Bình Trong khoảng sáu, bảy năm đầu sau ngày thống nhất, hồi ấy đi lại khó khăn, lương giáo viên miền núi ba cọc ba đồng nên chuyện về quê không dễ dàng. Những chiều cuối năm ở miền núi buồn lắm, mọi người đã đi hết, học trò không đến lớp, ai cũng lo việc gia đình, bỏ lại tôi một mình trong phòng. Một mình, lại cuối năm ngồi vẩn vơ và nhớ quê đến thắt ruột. Tôi hay chạy ra ngoài bến xe của huyện. Gọi là bến xe mà chẳng có bến nào cả chỉ là nơi ngã ba có những chuyến xe đường dài trên quốc lộ chạy ngang qua huyện dừng lại để đón khách. Người ta gồng gánh lỉnh kỉnh đứng ngồi chờ đón xe. Nếu là người làm nhà nước cũng dành dụm chắt chiu cả năm những món hàng công nghệ phẩm phân phối theo tiêu chuẩn, một ít trà, kẹo, mì chín, thuốc lá hoặc cái lốp xe, sên, líp… Còn người dân thì dăm bao nông sản như đậu xanh, đậu phụng, bắp, chuối khô… làm quà Tết về quê. Cuối năm nên xe đò chạy liên tục nhưng kín khách năm khi mười họa mới có một xe dừng lại vớt khách. Từ ba giờ sáng cho đến khuya người đứng đợi không ngớt. Ai ai cũng tất tả, vội vàng tranh thủ bằng mọi giá, thậm chí phải bu bám lên xe cho kịp, nhanh được phút nào hay phút ấy, thời gian để đoàn tụ gia đình sẽ sớm hơn, dài hơn. Hồi ấy cán bộ từ miền Bắc vào chi viện Tây Nguyên rất nhiều, dân từ mấy tỉnh miền Trung dưới xuôi đi kinh tế mới rất đông, cuối năm là dịp họ lục tục tranh nhau mà về. Nơi tôi sống chỉ là một huyện thị đìu hiu, quanh năm vắng bóng người chỉ những ngày cuối năm người đi kẻ ở mới chộn rộn nơi ngã ba hơn bao giờ hết. Mấy năm liền như rứa. Hầu như sáng, chiều, tôi đều ra ngồi nhìn người ta đi về. Hình như nỗi nhớ quê cứ buộc mình phải ra ngồi nhìn người đi trong nôn nao rạo rực, vừa nhớ vừa thương cho mình. Quá khứ, ký ức của đời người luôn có một tiếng nói rất thầm thỉ nhưng chất chứa một nỗi niềm, tưởng như yên ắng ngủ yên nhưng luôn chờ cơ hội để thức dậy trong lòng. Những ngày cuối năm, nỗi nhớ làng trong tôi lại trỗi dậy đến da diết nhưng chỉ biết hóng hớt ngồi nhìn người ta về quê. Có lần ngồi uống cà phê, đứa học trò bưng cà phê ra cho thầy, nhìn ái ngại: Sao Tết mà thầy không về? Tôi âm ự, thầy ở lại trực trường… Cô học trò có lẽ cám cảnh cho thầy: Tết thầy ghé nhà em chơi… Chiều lại, em học trò ấy mang cho thầy một cái bánh chưng và một dúm mứt gừng. Sau này tôi đọc được một người có tâm trạng như mình: Ta quê hương thiếu một quê nhà / Chiều cuối năm nhìn những chiếc xe qua / Mấy mươi năm vẫn một chiều rất cũ / Vắng tự trong lòng vắng thổi ra. Đúng là “ta quê hương thiếu một quê nhà”. Tôi xa quê đã lâu từ trước khi chiến tranh kết thúc. Anh em tôi đều xiêu tán, mỗi người một phương. Ngoài làng, cha mẹ chú bác anh em ruột đều không còn ai, chỉ có những anh em cùng một cố thôi, không lẽ tết nhứt mình về làng lại ở trong nhà bà con. Nên nhiều khi cứ ngần ngại chần chừ trở về, biết có ai nhìn ra tôi, nhớ đến tôi - một kẻ xa quê khi còn niên thiếu. Chiều cuối năm một mình vẫn phải ra nhìn những chuyến tàu xuôi ngược. Nhà thơ Vũ Hữu Định có một bài thơ ngắn nói đúng tâm trạng của mình: Nhà anh ở gần ga / đêm thao thức nghe còi tàu giục giã / giữa đêm vắng chợt thấy lòng xa lạ / mấy năm không đi trời đất nhỏ dần / ôi tiếng còi tàu như một nhát gươm / rướm máu lòng khao khát. Tôi không đi, không về quê được như thể chân bị cuồng, nói không quá “như nhát gươm rướm máu”. Những năm còn nhỏ, cha hay chở tôi từ thị xã Quảng Trị về quê trên một chiếc mobylette, ông thường chỉ và gọi tên những ngôi làng hai bên đường bắt con trẻ phải nhớ lấy. Trong nỗi nhớ về làng cũ của tôi luôn gắn với hình ảnh của cha. Tôi nhớ khu vườn của nội, nhớ cội mai rực rỡ hoa vàng từ thời ông nội. Cha ngồi uống trà ngày Tết với chú bác trong họ, người nào cũng khăn đóng áo dài trông rất trang trọng. Những đêm gió lạnh về, ba ôm tôi vào lòng ngủ cho đỡ lạnh, nhớ mưa bụi lắc rắc như sương trên đường làng rộn ràng tiếng cười nói của mấy chị em gánh gạo ra chợ. Cả những bữa cơm quê chiều cuối năm mẹ nấu mà nhiều năm sau vẫn còn tê buốt, bần thần cả vị giác trên đầu lưỡi. Mỗi người đều có một thế giới tuổi thơ dù năm tháng dâu bể nhưng nó luôn để lại trong tâm hồn những se sắt đến nhói lòng. Với làng quê, tôi luôn là một đứa trẻ rong chơi la đà vẫn luôn tìm về với bầu sữa mẹ ấm êm. Lần trở lại làng sau gần mười lăm năm xa cách, cũng là một chiều mưa cuối năm. Ngày ấy, tôi xuống ga Đông Hà, đi bộ xuống bến đò ở ngã ba sông Hiếu rồi mới đi đò dọc theo sông Thạch Hãn xuôi về bến ở làng Trà Liên mới lọ mọ hỏi đường về làng. Thật khó quên buổi chiều mưa ấy. Ngày xưa hơn ngàn năm trước, Thôi Hiệu từng bày tỏ nỗi lòng trở lại cố hương “Nhật nguyệt hương quan hà xứ thị / Yên ba giang thượng sử nhân sầu (Trời chiều, cổng làng không biết nơi đâu / Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai). Hồi đó từ Đông Hà qua khúc sông này chưa có cầu, lần đầu tiên trong đời quy cố hương theo ngã sông Thạch Hãn, đúng là buổi chiều mò mẫm tìm đường vào làng. Làng tôi hồi ấy vẫn còn xơ xác lắm, cảnh vật đã hoàn toàn thay đổi vì chiến sự hồi năm 1972, bom Mỹ dội tan tành, dấu tích làng cũ đã mất hết. Tôi vừa đi vừa hỏi đường về. Nhớ lời cha dặn mấy năm trước khi mất: Con cứ về hỏi nhà bác Toàn mà ghé ở lại… Tôi không hiểu vì sao cả làng mà chỉ hỏi nhà bác ấy. “Cố nội con ngày trước có sáu ông, riêng ông nội con và ông nội bác ấy mất sớm, gia cảnh hai nhà gặp khó, hồi nhỏ cha và bác ấy lớn lên trong nghèo đói, vất vả, anh em lại mặc cảm nên gần gũi nương tựa và bao bọc lấy nhau, thương nhau như anh em ruột”… Rồi tôi cũng đến được cái nơi cần đến. Bác Toàn ôm tôi, líu ríu, run run. Con út chú Thông (là cha tôi) đây mà… Tôi thật xúc động không cầm được nước mắt. Càng bất ngờ hơn, sau đó được tin, các bác, các anh từ quanh xóm kéo vào. Các bác cùng thế hệ với cha tôi thì không nói, các anh chị có người vừa lạ, người thấy quen quen nhưng chưa kịp nhớ tên đều niềm nở và gần gũi đến lạ lùng. Lưu lạc xa quê đã lâu, tôi không được sống trong một không khí ấm áp tình nghĩa bà con máu thịt ở làng quê như thế này. Đêm đã khuya, dù trời lạnh các anh chị còn ngồi ngoài hiên nhà trò chuyện và uống rượu gạo. Ở quê vẫn giữ thói quen chia thịt để ăn Tết. Thường năm, bảy nhà trong một xóm, nhà nào có nuôi heo, cuối năm mổ heo để cả xóm chia thịt nên dịp này cũng mời tôi thử lại mấy món ăn quê kiểng. Ấn tượng nhất là nước mắm tự chưng cất của người làng, gần hai mươi năm mới nếm lại, một mùi vị không nơi nào có. Chao ơi cả một nỗi niềm ký ức chừng như bật dậy. Cứ ngồi mà mơ màng, mông lung với một cảm giác như gặp lại một cái gì tưởng đã rơi rụng bỏ quên trên đường đời phiêu bạt. Hương đêm, ngọn gió từ cánh đồng mênh mông chao lại, tiếng ễnh ương, mùi thơm của gạo mới, cả cái âm thanh xào xạc vườn chuối sau vườn, tất cả lắng đọng và chơi vơi đầy lòng trắc ẩn của nhớ-quên trong lần trở lại. Mấy năm sau, bác Toàn mất nhưng tôi vẫn trở về thăm làng, vẫn ở lại trong ngôi nhà của bác. Lứa tuổi các bác rồi lần lượt ra đi nhưng anh chị cùng thế hệ với tôi đều trải lòng thân thiết tình cảm tràn đầy, thật không có gì hạnh phúc cho bằng. Tôi về làng nhiều hơn, có năm về đến mấy lần, kể cả ngày Tết. Tôi thích nhất là buổi sáng sớm mồng một Tết, cùng mọi người vào dâng hương ở nhà thờ phái, cũng là dịp gặp mặt chúc phúc đầu năm. Sau đó kéo nhau đi thăm đầu năm các gia đình trong họ… Năm tháng dẫu có phôi pha, nhưng quê hương vẫn là niềm hạnh ngộ, nơi ra đi cũng để quay về. H.S.B          Giới thiệu | Liên hệ đặt báo | Hộp thư Tòa soạn [Đóng tab]
•	Đời xà rê × Đời xà rê 8/1/2020 • Phạm Xuân Hùng Thời trẻ dại, máu trong người tôi luôn rần rật, thèm muốn những bước chân phiêu lãng, hòa châu thân vào thiên nhiên. Người dân vùng Cam Lộ thượng quê tôi đã có sẵn một thành ngữ để nói về cuộc sống như thế: “Đời xà rê”. Dẫn dắt dài dòng vì là tôi đang muốn nói về cái gọi là xà rê. Và trước khi kể chuyện xà rê tôi muốn mọi người biết đến dòng Hiếu giang quê tôi. Đó là dòng sông không lớn không nhỏ, ít người biết. Nhắc đến Quảng Trị thì hai danh giang Hiền Lương, Thạch Hãn đã quá nổi tiếng, chỉ có sông Hiếu vọng chút hồi quang mờ ảo từ những trang cổ sử như Ô châu cận lục, Phủ biên tạp lục… Nhưng đó lại là con sông gắn bó với tôi suốt thời thơ ấu. Sông chảy từ miệt cao vùng Đakrông giữa hai bờ ghềnh đá lởm khởm, về vùng Cam Lộ thượng thì sủi bọt giữa những vạt rì rì xanh tốt hoặc lau trắng phất phơ. Từ chợ Phiên đổ về biển vùng Cam Lộ hạ, sông Hiếu còn có nhiều tên gọi khác như Cầu Đuồi, Đông Hà, Điếu Ngao, đến ngã ba Gia Độ thì sông Hiếu kết thúc cuộc chơi giang hồ, hợp lưu cùng dòng Thạch Hãn rồi đổ ra mênh mông Cửa Việt. Những năm hậu chiến, nhà tôi cách sông chưa đầy một cây số. Thời ấy ai cũng biết quá đói khổ, cơm độn khoai sắn còn chưa có thì chất đạm là nguồn dinh dưỡng quý giá, cần thiết nhất. Cũng may hồi đó sông còn nhiều tôm cá. Dụng cụ bắt cá ở quê tôi cũng như nhiều nơi khác nhưng xà rê thì tôi chưa thấy nơi nào có. Nó giống như cái đó hay ống lươn ở ngoài Bắc, ống trúm ở trong Nam, cũng làm bằng tre nhưng nhỏ gọn, dài chừng hơn gang tay người lớn. Đầu lớn của xà rê có đường kính khoảng 7 - 8 cm, ngay phần mép hình ống trụ các nan tre được bẻ gập vào trong tạo thành hình ống phễu ngoài to trong nhỏ. Ống phễu này chính là đường cá chui vào nhưng không thể chui ra bởi các hom tre nhọn hoắt chỉa ngược vào trong. Đuôi xà rê cũng hình ống đường kính khoảng hơn 2 cm, được nút bằng cùi bắp để khi xổ cá thì chỉ việc rút cùi. Tre dùng để đan xà rê là loại tre già hoặc cây đương (còn gọi là giang - một loại cây họ tre trúc mọc nhiều ở Quảng Trị) chất trên giàn bếp hun khói một thời gian đủ ngấm mới chẻ, vót ruột và đan. Đan xong, xà rê cũng phải treo giàn bếp cho bay mùi gỗ, mùi cây và để xà rê bền hơn khi ngâm nước. Xà rê đan dễ nhưng không phải ai cũng đan được, cả làng chỉ mươi người đan được xà rê đẹp. Chiếc xà rê đẹp nghĩa là thuôn dài, đều, các mối đan khít, miệng và đuôi tròn cân đối. Ngày xưa, mạ tôi là một trong những người đan xà rê đẹp nhất làng. Mạ tôi cũng là người dạy anh em tôi đặt xà rê. Thường những ngày nông nhàn mùa hè hanh hao, nóng nực bởi gió Lào, mạ dẫn mấy anh em tôi xuống sông Hiếu, tìm quãng sông vắng có thác nhỏ hoặc nước chảy săn, đây là nơi trú ẩn của cá bống, cá trơn, cá lấu cây, cá kiên, cá mát nhỏ… Đầu tiên, mạ cùng anh em tôi đi dọc bờ, lật từng viên đá để bắt loại ốc nhỏ như ốc đá (quê tôi cũng gọi ốc Lào, giống như gió Lào). Ốc sau khi bắt xong, kiếm một hòn đá phẳng đặt lên đó và dùng một viên đá khác đập dập rồi bụm từng vốc nhỏ bỏ vào xà rê. Khi bỏ thì rút cùi bắp phía đuôi bỏ vào rồi dùng cùi bắp nút lại. Xong, chia nhau mỗi người chừng 15, 20 cái mang ra đặt, vị trí đặt thì tùy nhưng kinh nghiệm đặt xà rê không nên gần bờ, không đặt chỗ sâu quá mà nên chọn giữa dòng, chỗ nước săn. Cách đặt là dùng tay moi cát dưới đáy tạo thành khoảng trống rồi đặt xà rê xuống và dùng đá đè phía bên trên. Mỗi chiếc xà rê ở miệng thường cột sợi dây lạt nối với một nhánh cây rì rì nhỏ nổi trên mặt nước để làm dấu. Khi đặt miệng xà rê phải xuôi hoặc hơi chếch theo dòng nước chảy vì cá bơi ngược nước nghe mùi tanh của mồi sẽ chui vào. Đặt xà rê theo “trộ”, mỗi trộ chừng hai mươi phút, thời gian vừa đủ để cá chui vào và mồi cũng nhạt mùi. Khoảng thời gian chờ dỡ trộ thì tiếp tục bắt ốc, đập dập và làm mồi sẵn cho trộ sau. Thường khoảng 5 - 6 trộ thì hết buổi, mọi người gom cá, tắm rửa và súc sạch xà rê. Những năm đó sông còn nhiều tôm cá. Mỗi chiếc xà rê nếu trúng có khi vài chục con cá trơn, bống, kiên,… có khi chỉ một vài con nhưng là những chú lấu cây dài cả gang tay hoặc những chú tôm sông càng dài lêu nghêu. Nhiều buổi mạ và mấy anh em tôi đem về lưng mủng cá. Chuyện nấu cá, ăn cá sẽ kể dịp khác nhưng một điều chắc chắn những con cá bé nhỏ ngày đó đã thực sự góp phần nuôi sống cả xóm tôi, cả làng tôi. Một điều tôi từng hỏi nhưng mạ tôi cũng không biết, đó là tên gọi xà rê có từ đâu? Nhớ có lần mạ nói người đồng bào Vân Kiều ở dọc các bản làng ven sông Hiếu cũng không có xà rê. Nhưng họ lại có dụng cụ đơm cá hình dạng giống chiếc đó của người Kinh gọi là xà rù. Sau này, có chút chữ nghĩa rồi làm cái nghề xê dịch khắp chốn tôi đi tìm hỏi nhiều nơi nhưng chưa hề thấy chỗ nào có xà rê, cũng không ai biết có dụng cụ đơm cá gọi là xà rê. Chỉ có chút manh mối là người miền Tây Nam Bộ có một dụng cụ bắt cá gọi là xà di: “Xà di bắt cá thòi lòi / Ăn lươn đặt trúm, vó mồi kiếm cua”. Xà di của người miền Tây chủ yếu để bắt cá rô đồng, có khi cả thòi lòi. Nó khá giống với xà rê về nguyên lý bắt cá nhưng khác xà rê ở chỗ nó đặt đứng và đường dẫn cá chui vào nằm ở bên thân. Về tên gọi, giữa xà di và xà rê có liên quan gì không thì tôi chịu. Lại nói về “đời xà rê”. Hãy thử hình dung con người giữa thiên nhiên khoáng đạt, sông thì chảy giữa đôi bờ núi rừng xanh ngắt, mùa nam nắng rát da nhưng nước vỗ quanh châu thân thì còn chi sướng bằng. Lại thêm, giữa chỗ hoang sơ, con người mình trần thân trụi, khát thì uống nước sông, đói thì nướng cá, nấu cháo cá ăn tại chỗ, cuộc vui trần tục trở nên cao sang, thi vị lạ thường. Đó là chưa nói đến cảm giác hồi hộp khi dỡ trộ, vui sướng khi nhấc lên từng chiếc xà rê đầy nhóc cá tôm quẫy lao xao. Và càng đi nhiều thì mỗi chuyến đi lại được biết thêm một quãng sông, từng mảnh ghép lại thành rưng rưng nỗi niềm gắn với đời sông. Có lẽ vì thế mà người dân quê tôi dùng “đời xà rê” như một thành ngữ chỉ cuộc sống tự do, gắn bó và hòa mình với thiên nhiên. Mạ tôi và những người cùng thế hệ giờ đã trở thành người thiên cổ. Sông xưa giờ ngày càng ô nhiễm bởi những bãi vàng đầu nguồn, rừng núi thì mỗi ngày lùi xa làng xóm cùng với những phương thức đánh bắt tận diệt như kích điện, đánh thuốc… khiến cá tôm trên sông Hiếu ngày càng cạn kiệt. Xà rê giờ tìm đỏ mắt không thấy, ngay như người dân xóm Ngã Hai chuyên nghề chài lưới sát xóm Bàu tôi ở giờ cũng chuyển sang làm nông hoặc buôn bán. Mới đây tôi phải nhờ người tìm giúp, chụp vài tấm ảnh về chiếc xà rê, sợ lỡ mai này không còn ai nhớ, biết cái vật dụng từng gắn bó thân thiết với tuổi thơ tôi. Tôi lớn lên làm cái nghề đi đây đi đó nhiều cũng thỏa phần nào nỗi khát khao “đời xà rê” lúc trẻ. Nhưng càng lớn tuổi, có gia đình, có chút danh phận bé tí thì con người lại bị câu thúc bởi vô vàn mắt lưới của đời sống khiến tự do như miếng bánh trượt dần khỏi tay. Nhiều khi ngồi soi ký ức, cứ ngẩn ngơ với hình ảnh mạ tôi dắt bầy con với đùm xà rê đi ngược nguồn sông. Mạ tôi ngày ấy tóc còn xanh. Sông Hiếu ngày ấy nước cũng trong xanh. P.X.H                            Giới thiệu | Liên hệ đặt báo | Hộp thư Tòa soạn [Đóng tab]
•	Rơm rạ xốn xang × Rơm rạ xốn xang 3/1/2020 • Nguyễn Ngọc Tư T ôi đã sống trọn một ngày ở thành phố xa lạ đó. Một ngày, đủ để tôi không còn bất ngờ nếu thấy giữa những tòa cao ốc bỗng có mấy ngôi nhà kiểu cổ với những diềm mái cong lên, không ngạc nhiên khi đang đi trên con đường xe cộ tuôn trào gầm gào bất chợt rẽ vào ngõ hẻm, bất chợt vắng lặng, hanh hao với những hàng rào gỗ, những dây leo, bầy chim sẻ ríu ran trên mái rêu. Đủ bình thản cho tôi, khi ngồi nhìn mấy cậu nhóc nhảy loi choi đọc Rap trong buổi tưởng niệm một nhà thơ nổi tiếng, sau tiết mục ngâm thơ, biểu diễn đàn gayageum... Cả khi lần theo những bậc thang gỗ từ căn phòng lưu giữ những kỷ vật, bút tích của nhà thơ xuống một không gian tưởng niệm khác, dường như tôi đã rất dửng dưng. Nhưng không hiểu sao tôi lại thảng thốt, “Má ơi! Rơm rạ!” khi đẩy cửa bước vào. Trong cái khoảnh khắc đó, tôi quên mình đã ra khỏi biên giới hàng vạn dặm, quê nhà đã quá xa. Không cầm lòng được, bởi vẻ đẹp của những sản phẩm, mô hình tinh xảo được làm bằng cọng rạ sợi rơm được trưng bày ở đây. Những đàn trâu, bầy khỉ, em bé, cụ già, ngôi nhà, đôi giày nhỏ… nằm ngồi lũ lượt trong những gian tủ kính lấp lánh ánh đèn. Không cầm lòng được, vì rơm rạ quê mùa quá đẹp, nhưng ráo hoảnh, buồn thiu. Nơi này khác với cái bảo tàng rạ rơm mà tôi đã từng đi qua, là cả một cánh đồng thênh thanh gió nắng. Một cái xóm nhỏ ngó ra con kinh nghiêng chắt nước lên đồng. Không gian sống động đến nỗi có thể cảm nhận được mùi hương của bông súng nở trong đìa, tiếng con chim tu hú gọi bầy tao tác, cá quẫy dưới váng bèo. Trên bờ vườn, dưới ao, mấy bầy gà, bầy vịt ta thong dong bới tìm mồi trong rào sậy. Những con vịt ơ hờ, lười nhác, hay co một chân lên ngủ vật ngủ vờ, bỗng một bữa lăng xăng kêu hoài, chúng cảm giác mình sắp được tự do ngoi quẫy trên đồng, bên những chân rạ còn ứa nhựa, sắp được vục cái mỏ dài vào những ụ rơm tươi. Mùa gặt. Mùa máy suốt lúa được đẩy xùng xèng dài theo xóm. Nó cắc cớ thổi rơm vướng những nhánh cây, tạo thành những cái hốc, làm chỗ cho đám con nít chui ra chui vô. Nơi đó ấm áp, thơm tho đến nỗi có bữa một đứa ngủ quên, báo hại cả nhà nó phải nhảy xuống ao mò kiếm xác, có bữa đang chiêm bao, bỗng dưng nghe lưng áo ướt đầm, thức dậy mới hay cái ụ rơm bị tuột xuống mé kinh, dập dềnh. Thì có sao, đứa nhỏ níu mấy bụi cỏ ống, lóp ngóp lội lên. Đứa trẻ đó không bao giờ lớn, cũng chẳng đi đâu, cứ quanh quẩn trên những đống rơm mùa hạ cùng với bầy trẻ khác. Chúng nhào lộn, chúng nhảy từ trên đỉnh xuống bãi rơm nằm tràn ra đường đi, chúng phủ rơm lên người nhau, nói cười nắc nẻ… Lúc nào đi qua miền thương tưởng rạ rơm, cũng thấy tụi con nít với cuộc chơi không bao giờ chấm dứt. Cuối chạp, những cây rơm đã dẻ dặt, xạm màu nắng, không còn hấp dẫn nữa, đám trẻ kéo ra đồng, chạy nhảy cuồng nhiệt trong những cơn gió trời cuồng nhiệt. Buổi xế tát vũng kiếm cá, đào hang bắt chuột, cuối chiều thả diều trên những chỗ ruộng gò, nước đã kiệt chỉ còn trơ chân rạ. Tôi ngồi ở một bờ mẫu nào đó, bắp chân nhột ran vì những cọng rạ chọc ngoáy, nhìn theo một đứa giống hệt tôi hồi nhỏ, cả nước da đen, cái xương vai nhô lên bén ngót, gầy guột, cả cái tính mau nước mắt khi diều đứt dây băng xuống chân trời. Tôi đã gặp đứa bé đó suốt miền rơm rạ, những chiều nó lăng xăng rải rơm đậy giồng cải mới gieo, những khuya gặp nó đi coi ti vi ké ở nhà hàng xóm về, một mình trên con đường rập rờn cỏ hoa và bóng tối, con cúi vấn bằng rơm trên tay đỏ rực, những tàn đóm lóe lên rồi hui hút bay trước khi lịm tắt đi. Có lần tôi thấy nó đứng kế bên một chị con gái tóc dài đang ngồi dong dãi lựa những cọng rơm dài, nó cứ kéo tay chị, òn ỉ, “làm cho con cây chổi nhỏ đi, đi mà, Út!”. Tôi ngó người đó cắn cọng dây giữa cặp môi buồn để riết chặt cái cán chổi, thấy chị sao mà giống một người thân, buột miệng kêu “dì! dì ơi!”. Nhưng tiếng kêu tôi đã bị tiếng reo của đứa bé đang chầu hẫu ngồi chờ làm bạt mất, cây chổi nhỏ xíu đã được bó xong rồi. Ngay lập tức, nó hớn hở xách đi quét bộ ván ngựa, vài hạt lúa lép trên cái chổi mới vướng lại lổ thủng chỗ mọt ăn. Người con gái, bộ ván, vách bếp treo một hàng chổi rơm đều tắp… cho tôi một cảm giác kỳ lạ, như thể tôi chính là đứa bé kia, như thể tôi đang sống ở đó. Không có một chi tiết giả nào trong không gian thương nhớ rơm rạ này. Vi tế đến mức, qua một ngày nắng gió, những sợi rơm lại se khô một chút, lại vàng sẫm hơn một chút, lại giòn hơn một chút. Sang tháng ba thì rạ ngoài đồng đã khô quéo cọng, đứa bé kia lúp xúp theo cha nó đi đốt đồng. Ngọn lửa nhỏ run rẩy trong tay, chẳng mấy chốc cơn lửa chạy lan đi. Khói từng bầy dùng dằng tan tác trong những cơn gió rối bời cuối mùa. Đứa bé đang thắc thỏm cho mấy con dế than dế lửa không biết có chạy kịp không thì đám bạn nó ở ruộng bên kia réo qua ăn chuột đồng nướng rạ. Mưa đầu mùa ào tới khi khói vẫn còn vướng vất trên những thửa ruộng khô. Xa mưa, rạ rơm sống một cuộc đời khác, của những hóa thân. Rạ hòa trộn vào bùn nhão nuôi dưỡng những mầm lúa xanh nhuốt. Bầy gà tìm trùn đất, bươi đống rơm ướt vung vãi ra sân. Đống lúa lép, bùi nhùi mấy con vịt Xiêm đã sục sạo suốt một mùa gió chướng, bỗng mọc lên mấy chòm lúa mỏng mảnh, xanh xao. Tôi lại thấy đứa bé có khuôn mặt quen trốn ngủ dầm mưa hái những cái nấm mọc theo mảng rơm mục rã. Những cái nấm còn tròn như trứng chim, chỉ qua một đêm đã giương chiếc dù nhỏ xíu, thấp tè. Giữa mùa mưa, những bãi rơm đã ngã màu của đất, hoặc chúng hóa thân vào đất. Nhưng tôi vẫn nhìn thấy sức sống của rơm rạ trong cái nách lúa đã trổ đòng đòng, trong giồng gừng, giồng bạc hà mướt lá… Cái màu vàng ngày cũ đã tự cháy để tái sinh vào màu xanh rượi của cỏ cây. Tôi không mảy may tiếc, vì biết khi những ngọn gió ráo tạnh trở về cái xóm nhỏ này, lại một mùa rơm rạ mới. Tôi lại ngồi ở chỗ bờ đất tươi thơm, lại gặp những người quen đi lại thẩn thơ. Có anh  Kim Ba hiền lắm ngồi ở bộ vạc cau trước nhà ai run rẩy viết mấy câu thơ “Mẹ xin rơm gánh về phơi nắng. Phơi nỗi lo trong rừng rực trưa nồng…”, đi một quãng gặp ông già Bắc Sơn râu tóc trắng gõ đũa lên miệng chén ca “Nắng hạ đi, mây trôi lang thang cho hạ buồn coi khói đốt đồng để ngậm ngùi chim nhớ lá rừng…”, và một chiều tơi bời khói rạ, người đàn ông đứng cạnh tôi đọc khẽ mấy câu thơ “Gió phóng túng thổi trên đồng bát ngát. Gốc rạ phơi vàng nghệ giữa trời...” Tôi hỏi ông tên gì, ông cười, Diệp Minh Tuyền. Qua cái bờ tre cong muốn vẹo lòng, gặp một người đang cúi lạy trước rơm, hỏi sao làm chuyện kỳ cục vậy, người này cười, “cả đời tôi muốn được sống thanh thản mà mãnh liệt hết mình như rơm rạ…”, định hỏi tên thì người bỗng hát vống lên bằng cái giọng tệ dễ sợ, em là tôi mà tôi cũng là em. Và trên những con đường, mé mương, bờ ruộng, tôi thường gặp lại những người bạn thuở thiếu thời, ai cũng thơ thẩn theo chân một đứa bé giống hệt mình, hồi nhỏ. Họ cũng tới miền rơm rạ bằng một sân ga bí mật nào đó giống như cái ga Chín - Ba Phần Tư trong thiên truyện Harry Potter, như tôi. Đưa tôi đi đôi khi là một cơn gió chướng lạc bầy se sắt lạnh, đôi khi là mấy cái nấm rơm nằm héo hon trong rổ nơi góc chợ, có khi là bà già bán dạo chổi rơm đi liêu xiêu trong khói nắng… Một bữa đón con ở trường về, đi qua cây so đũa rụng bông trắng xóa ở góc đường báo tin mùa rơm mới, tôi buồn bã nhận ra không một sân ga, chuyến tàu, cánh cửa nào cho thằng con mình đi đến cánh đồng tháng Chín xôn xao rơm rạ cùng mình. Con tôi chỉ có thể loanh quanh trong căn phòng chật, mòn quẩn với đống đồ chơi nhựa, với câu chuyện cổ tích tôi gửi lại. Quá nhiều cổ tích, về miền rạ rơm đã mất, những mảnh đất, vùng trời đã mất, những người anh hùng đã mất… Ý nghĩ đó làm tôi muốn khóc.  N.N.T        Giới thiệu | Liên hệ đặt báo | Hộp thư Tòa soạn [Đóng tab]

ần này ra, tôi không còn thời gian cho việc vãn cảnh tham quan nhiều nơi trên đảo nữa. Đang lúc họp báo ở Hội trường, tôi tranh thủ hỏi anh Võ Văn Đống trưởng phòng Kinh tế - Xã hội ra đảo được mấy năm, sao không luân chuyển. Anh mỉm cười hiền từ, dạ mười chín năm rồi đó anh. Em thì khỏi luân chuyển, gắng sức phục vụ đảo thêm vài ba năm nữa đà đến tuổi hưu rồi! Chạnh nhớ ngày nào làm việc với anh ở Nhà Văn hóa Thiếu nhi tỉnh, thế rồi thầm lặng ra Cồn Cỏ xây dựng hòn đảo nhân sinh. Nhớ anh Lê Quang Lanh “Chúa đảo”, Đảo trưởng (là do cánh nhà báo chúng tôi đặt), anh Phạm Thanh Bình đã hưu, nay còn lại anh Thành, anh Trưởng, anh Đống… những con người dấn thân, hiến cả tuổi thanh xuân của mình cho đến ngày tóc bạc pha sương. Và khi được hỏi về các thế hệ kế tiếp sau này trên đảo, có tấm gương nào “tận nghĩa vụ” nữa không? Anh Đống chỉ ra Khu dân cư Thanh Niên với rất nhiều hộ gia đình kinh doanh, sản xuất giỏi. Ở đấy có rất nhiều hộ kinh doanh tiêu biểu như nhà hàng Sơn Trung của chị Nguyễn Thị Lan, nhà hàng Thân Thương của chị Hồ Thị Thủy, nhà hàng Lan Anh của anh Lê Văn Vĩnh… Có thể nói ở khu dân cư Thanh Niên có mười hộ với ba mươi chín nhân khẩu thì cả mười hộ gia đình đều là những hộ kinh doanh, sản xuất giỏi. Ở Khu dân cư 1 mới thành lập, có chín hộ, ba mươi lăm nhân khẩu thì đã có những hộ đánh bắt giỏi như hộ anh Hồ Hưng, Nguyễn Văn Sáng, Võ Văn Sáng, Nguyễn Văn Thượng, Lê Văn Tuấn… Thủy hải sản được người dân trên đảo chuyên đánh bắt thật đa dạng, phong phú. Ngoài vẹm, hàu, hải sâm, rong nho, còn có ốc thổ, ốc nón, vú nàng… Ngoài mực, tôm hùm còn có cá mú, cá ma ma, cá hồng, cá doái, cá chang, cá dìa, cá chè ne, cá ngừ, cá chuồn, cá thu… Riêng cái việc lặn ốc, ngày trúng quả, một người thu lợi từ một đến vài triệu là chuyện thường ngày ở đảo. Vào vụ cá thu, nhiều hộ như hộ anh Nguyễn Văn Sáng trúng một mẻ ba, bốn chục cân, thu lợi ba, bốn chục triệu đồng không phải là hiếm… Cũng dễ hiểu thôi vì ngần ấy năm anh Đống công tác ở Phòng Kinh tế - Xã hội của đảo sao không thuộc nằm lòng các thế hệ công dân trên đảo. Và vợ chồng cháu Ngô Quang đây cũng là một trong những chân dung tiêu biểu nhất, nhì huyện mà tôi kịp tìm đến.

*

Quang sinh ra trên vùng đồi núi trung du quanh năm khoai sắn vì đồi cát bát úp này chồng lên đồi cát bát úp khác ở thôn Trường Sanh, xã Hải Trường, huyện Hải Lăng, sinh năm 1985, nay mới ba mươi tư tuổi đời. Quê nghèo, nhà càng nghèo hơn nhưng đó cũng là quê hương xứ sở của tinh thần “đừng than phận khó”. Tốt nghiệp THPT đã là kỳ tích song Quang hoàn toàn không có cơ hội thi vào đại học, cao đẳng. Năm 2004 Quang trúng tuyển nghĩa vụ quân sự, đóng quân trên đảo Cồn Cỏ, đúng vào thời điểm Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải vừa ký Nghị định số 174 về việc thành lập huyện đảo. Quang tâm sự về những ngày tháng đóng quân trên đảo, rằng thao trường nào cũng đổ mồ hôi sôi nước mắt nhưng rồi hai năm, bảy trăm ba mươi ngày ấy cũng qua mau. Những gian khó của thế hệ tụi em ở đảo cũng chỉ là những hạt cát so với những chiến công hiển hách của cha anh trong gần một nghìn rưỡi ngày đêm đánh Mỹ với hơn một nghìn trận đánh lớn nhỏ thì chẳng thấm tháp gì. Lạ lắm chú ạ, Quang nói, khi ở thì muốn sớm được ra quân về với đất liền. Về đến quê nhà rồi thì nôn nao, cồn cào nhớ đảo. Trong mơ thấy các địa đạo dọc ngang, các lô cốt và công sự chiến đấu bao bọc quanh đảo, các khu nhà pháo, các điểm cao 37, 63, Hải Phòng, Hà Đông, Hà Nội hiện về. Không rõ từ bao giờ chân trời Cồn Cỏ trở thành chân trời ước vọng trong Quang, chỉ mong có điều kiện sẽ quay trở lại đảo lập thân lập nghiệp, góp một phần công sức nhỏ bé của mình vào công cuộc kiến thiết hòn đảo nhân sinh.

Nhìn cái vóc dáng đanh rắn, nước da ngăm đen, trán vuông, lông mày rậm đen nhánh lấn át bởi đôi mắt sáng có sức thuyết phục rất lớn, tôi biết Quang là con người tự tin, dám lăn lóc không chịu lùi bước trước những thử thách cuộc đời. Nhờ có chính sách cho học sinh, sinh viên vay vốn theo học ở các trường đại học cao đẳng, học xong ra trường có việc làm bắt đầu trả lại vốn cho Ngân hàng chính sách không tính lãi, lập tức Quang chen một chân vào trường Cao đẳng Điện lực Hội An nhưng cũng chỉ an phận ở cái “ngưỡng” trung cấp, miễn có tấm bằng. Hai năm học hành sinh hoạt nội trú gian khó cũng chẳng thua kém gì trong quân ngũ, song Quang vững vàng vì đã hạ quyết tâm, rằng “nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua…”. Nơi phồn hoa đô hội, ở vào thời điểm Quang theo học trung cấp, việc từ bỏ mọi ham muốn, chiến thắng được bản thân là điều không phải dễ dàng gì. Bạn bè cùng trang lứa ở quê vào thành phố lóa mắt, đua đòi, leo cao. Học chưa xong cao đẳng chuyển qua đại học dân lập, ra trường thất nghiệp lại liên thông… cứ thế, khóa học kéo dài ra năm, bảy năm, mười năm, tiền mất tật mang. Riêng Quang, tháng 9 - 2009 tốt nghiệp ra trường, ôm ngay cái bằng trung cấp điện ra đảo. Các chú các anh ở Ủy ban huyện ưu ái nhận vào biên chế, ban đầu làm việc ở Ban Quản lý Cảng cá rồi cũng được điều động về trạm điện. Làm cái anh công nhân vận hành máy điện Điezen, động cơ ầm ầm, khói bụi luyn dầu lem luốc nay cũng đã được đổi đời. Trạm nay đã được nâng cấp từ hai lên bốn máy, công suất đã là 1.200 KVA, điều khiển tự động hóa. Từ năm 2017 Quang thuộc biên chế Công ty Điện lực Quảng Trị, lương cơ bản tháng sáu triệu đồng và khoảng ngần ấy nữa tiền thưởng xê dịch theo chỉ số doanh thu hàng tháng. Thì cũng xứng đáng thôi, từ việc phát điện theo giờ đồng hồ thì nay trên đảo đã có điện 24/24h, đáp ứng được nhu cầu phục vụ đời sống sinh hoạt và sản xuất là một kỳ tích. Thật đáng khen cho con người yêu thương tin yêu cuộc đời, nhất là cái sự lựa chọn lập thân lập nghiệp khiêm nhường, thực tế mà chắc chắn, hiệu quả. Có phải vậy không Quang, ước vọng dù có bình thường đi chăng nữa nhưng khi đã chạm tay vào thì đều được bù đắp. Và với phẩm chất anh lính Cồn Cỏ, việc gì không làm thì thôi, việc gì đã làm thì Quang đều có tính toán rất bài bản. Nói kinh bang tế thế thì chưa phải lúc vì to tát quá nhưng dưới giác độ tư duy kinh tế thì vợ chồng Quang không phải tay vừa. Thì hãy cứ xem anh chị xoay dọc xoay ngang, điều khiển quân đánh, quân ăn, con nuôi, con bán chung quanh cái thương hiệu Nhà hàng Trâm Anh gần mười năm qua nó như thế nào?

Sau hai giờ làm việc chớp nhoáng, thú thực gần trưa tôi vẫn có ý chờ Lam, bà xã của Quang và đứa con gái út Ngô Hồ Bảo Anh về (cháu lớn Ngô Hồ Huyền Trâm đã vào đất liền ở với bà nội theo học cấp Một). Lam thì đang ở trên các trang trại chăn nuôi, Bảo Anh ở trường Mẫu giáo. Quang loát hình ảnh vợ con, trang trại, nhà hàng… trên điện thoại thông minh cho tôi xem, tiện ích vô cùng. Tôi đùa: - Quang giỏi quá hí! Vợ đẹp con xinh thế này mà đày người ta cả ngày hết ở trại dê, qua trại heo, trại gà, và còn mấy cái hồ vịt trời kia nữa? Quang nhướn đôi lông mày rậm đen, đôi mắt nhấp nháy sáng bảo: - Dạ, thuận vợ thuận chồng cả mà chú. Vợ chồng cháu đều ham làm nên cứ hết việc này nó suây ra việc khác mà không thấy mệt… Ham làm ở đây là ham lao động chân tay, lớp trẻ bây giờ ngay cả ở nông thôn, thành thị đều rất hiếm. Thường tiền tuyến lớn phải có hậu phương lớn, tiền tuyến nhỏ hậu phương nhỏ. Năm 2010, cưới vợ xong Quang chuyển luôn “hậu phương nhỏ” của mình ra đảo, chung một tuyến đầu. Nhất cử lưỡng tiện nhưng công việc chưa dừng lại ở đó. Với Quang, muốn phát triển kinh tế hộ tăng thu nhập cho gia đình phải đi bằng hai chân, không phải chân trong chân ngoài mà sản xuất phải đi liền với kinh doanh, phải bắt tay vào kinh doanh bấy giờ mới gọi là phát triển bền vững. Ngoài giờ làm việc ở cơ quan, vợ chồng Quang dồn hết tâm huyết cho cái biển hiệu nhà hàng Trâm Anh (cơ sở 1 ở nhà và cơ sở 2 là nhà sàn ở kè Bến Tranh). Ở cả hai tấm biển hiệu nhà hàng Trâm Anh vợ chồng Quang chỉ ghi: “Các món nhậu đặc sản Cồn Cỏ: Hải sâm nướng, Ốc biển nướng, Cua hấp, Heo rừng quay, Cháo bột cá nhảy rong biển, Rượu ngâm thảo dược Cồn Cỏ”. Có sáu, bảy món đặc sản của đảo trong thực đơn thì nguyên liệu đều được vợ chồng Quang sản xuất tại chỗ trên nguyên lý tự lực tự cường song cung cách làm ăn thì khá đặc biệt, thậm chí cá biệt.

Để có món heo rừng quay, Quang vây lưới B40 trong rừng thả lợn rong. Riêng giống heo, Quang có một quy trình tuyển chọn rất kỹ. Một chú heo đực sọc dưa lông vàng óng ánh nặng gần tạ rưỡi mua tận bản làng Hướng Hóa với giá mười lăm triệu tám trăm ngàn đồng chẵn. Một bầy mẹ nái tám con, mỗi con một tạ giá cả tương đương cũng đều là những mẹ heo nái rừng thuần chủng tuyển chọn kỹ càng ở nhiều bản làng Hướng Hóa mới đưa ra đảo. Từ tám mẹ heo nái này, lúc nào trong trại heo của vợ chồng Quang cũng có từ ba đến bốn chục lợn lứa, chưa kể lợn con để quay vòng. Năm 2017, từ Chương trình mục tiêu giảm nghèo Quốc gia, Ủy ban huyện Cồn Cỏ hỗ trợ năm mươi con heo cho bảy hộ gia đình trên đảo chăn nuôi, vốn đầu tư ban đầu đã lên tới tám mươi triệu đồng. So với việc hỗ trợ khiêm tốn của chương trình mục tiêu Quốc gia nói trên thì ở cái mô hình chăn nuôi lợn rừng của Quang đã lên tới gần hai trăm triệu đồng. Cái phương thức chăn thả heo rừng ở đảo nguyên bản như ở rừng, khác chăng chỉ là tận dụng nguồn thức ăn và môi trường mặn mòi hương vị biển. Nói lợi thế, tận dụng nguồn thức ăn là thức ăn thừa ở nhà hàng, ở các gia đình trong khu dân cư, rồi chợp mắm, xác mắm, cá ươn trộn với chuối rừng. Để thuần dưỡng, giữ phẩm chất nguyên bản của đàn lợn rừng, chuối vẫn là nguồn thức ăn chủ lực. Ở đảo chuối cũng là chuối rừng, loài cây có chức năng giữ nước cho đảo, chỉ việc tốn công đốn hạ chở về bằng xe bò. Chuối được xắt bằng máy, chế biến, trộn lẫn với thức ăn thừa xong xe bò chở ngược đến trang trại cho heo ăn ngày hai bữa sáng, tối. Cũng phương thức thả rong, vợ chồng Quang hiện đang thả một đàn dê bốn, năm chục con. Nguồn thức ăn của dê có sẵn trong rừng chỉ tốn công chăn dắt. Quang thuê một nhân công trong đất liền ra chăn, tiền công một tháng bốn triệu. Mỗi năm hai kỳ, nhân công chăn dê được nghỉ phép vào đất liền, mỗi đợt đi khoảng năm đến bảy ngày. Không người chăn dắt trong khoảng thời gian ngắn ngủi ấy, đàn dê vẫn be be be… an nhiên tự tại mà nguồn lợi mang lại rất đáng kể. Nó khác với bầy bò bốn mươi con Quang thả trong rừng cách đây chừng sáu năm. Khi đàn bò to hết kích cỡ không có cách gì tiêu thụ hết phải thuê tàu chở vào đất liền. Nhưng không sao cả, thất bại đầu tiên ấy chính là bài học đắt giá cho việc lựa chọn nuôi con gì ở đảo sau này. Ví như công việc ở cái trại gà của Quang chẳng hạn, công phu nhất vẫn là việc chọn giống lẫn chế biến thức ăn sao cho phù hợp. Gà thương phẩm phục vụ khách du lịch ở đảo bây giờ phải là gà đá, lai đá; gà tây, gà ta, gà công nghiệp không ai đoái hoài. Chính Quang chứ không ai khác đích thân vào đất liền chọn giống, trước đây phải vào tận Bình Định hay ra Hà Nội, nay đã có đại lý Xuân Tư ở Hồ Xá cung cấp khá thuận tiện. Gà một ngày tuổi (mới nở), mỗi lứa Quang thả từ ba đến bốn trăm con, tiêu thụ hết lứa này mới thả lại lứa khác. Giống gà một ngày tuổi, mùa đông mười hai ngàn nhưng mùa hè thì phải mười tám ngàn một con. Gà con sau một tháng cắt bột công nghiệp chuyển qua ăn chuối rừng trộn bột ngô. Cùng với heo, hàng ngày xe công nông có nhiệm vụ tải thức ăn từ nhà ra trại gà. Chu kỳ mỗi lứa gà nuôi từ bốn tháng rưỡi đến năm tháng. Trọng lượng gà mái bình quân hai kg rưỡi, trống nhỉnh hơn hai kg tám đến ba kg, mỗi kg ở đảo quy định bán một trăm năm chục ngàn đồng. Năm 2018 Chi cục Khuyến nông tỉnh Quảng Trị hỗ trợ năm trăm con gà cho bảy hộ ở Khu dân cư 1 mới ra đảo lập nghiệp theo mô hình chăn nuôi gà thịt thường trị giá trên năm mươi triệu đồng. Chi li như thế để thấy, từ năm 2012 đến nay hộ gia đình Quang đã có những mô hình chăn thả heo rừng, dê và trại gà ổn định, nguồn thu từ các mô hình đều là những khoản tiền to, nhưng chưa dừng lại ở đó.

Trong những “dự án” chăn nuôi của Quang ở đảo có một “tiểu dự án” là thả vịt trời. Mới nghe nó lãng mạn, hoang tưởng, viễn vong vô bờ bến. Thế nhưng khi ra đến hiện trường, tận mắt chứng kiến, bằng cớ rành rành ra đó thì không thể không phục sát đất. Cái giống vịt trời, theo kinh nghiệm của Quang, hễ có nước ngọt sạch sẽ thơm tho là nó ở, bẩn lông thì nó bay đi nên khi nuôi không cần giăng lưới giăng màn. Mùa khô ở đảo thiếu nước ngọt là căn bệnh trầm kha. Quang chủ động khắc phục bằng cách cải tạo hai hố bom dự trữ. Một hố vuông vức 12x12m, sâu 1,4m; một hố 12x17m, sâu 1,6m, lót bạt nilon hứng nước mưa. Một công đôi việc, hai hồ nước ngọt nhân tạo này phục vụ bầy dê, trại lợn, trại gà lúc nắng hạn, nhưng cứ phải tận dụng nuôi thả trăm con vịt trời. Quang nói là thử nghiệm, nuôi cho vui. Giống vịt trời đắt, nơi có giống cung cấp gần nhất cũng phải vào đến Tam Kỳ hoặc ra tận ngoài bắc. Có thời điểm giá mỗi con bố mẹ lên đến cả triệu đồng, vịt ba ngày tuổi mười lăm ngàn đồng một con. Bù lại vịt trời dễ nuôi, không dịch bệnh, lượng thức ăn chỉ bằng 1/5 con vịt siêu thịt. Các đàn vịt trời Quang nuôi đều cho ăn chung thức ăn với gà, trộn thêm ít cá tươi vụn vặt khác vì nguồn thức ăn chính của vịt trời có ngay trên đảo, tự nó bay đi lùng bắt ốc sên. Ốc sên trên đảo bé tí tẹo chưa bằng đầu đũa chứ không bự chác như trong đất liền. Vậy nên các đàn vịt trời cứ thả cho trời nuôi chừng ba tháng, trọng lượng đều từ kg ba đến kg rưỡi. Tôi hỏi, làm sao bắt được con vịt trời, là vì trong ký ức tuổi thơ trên cánh đồng làng, thỉnh thoảng có đàn vịt trời bay về lúc lũ lụt nhưng tuyệt đại đa số người dân trong vùng không ai đơm bắt được một con. Thì ra, cái cách bắt con vịt trời đơn giản vô cùng, lựa khi nó chúi đầu vào cái xô nhựa đựng thức ăn đánh chén, ta nghiêng xô lại là nó không tìm được đường ra, cứ thế tóm chân nó lại, Quang nói. Thịt thơm, ngon, ngọt, xương nhuyễn, cái ngon không chỉ đáp ứng được nhu cầu ăn chơi của khách du lịch vì nó độc chiêu, của quý hiếm. Vậy mà trong nhiều năm liền, Quang chỉ dành riêng món đặc sản vịt trời này cho đám khách quen đi biển dài ngày vào mùa đông, khi họ ghé lại đảo bán cá. Thời điểm vợ chồng Quang và bà con khu Thanh Niên thu mua cá để sấy khô, dự trữ. Chợt nhớ thời chống Mỹ, chị Lâm Thị Mỹ Dạ có bài thơ “Khoảng trời, hố bom” nhân văn và lãng mạn cách mạng chẳng khác gì hình tượng “đầu súng, trăng treo” trong một bài thơ trước đó. Quang không cầm bút, không sáng tạo thi ca, chỉ biết dựa vào những hố bom có sẵn trên hòn đảo anh hùng để mưu sinh. Dù có vô tình đi chăng nữa thì cũng đã sáng tạo ra một biểu tượng từ những “khoảng trời hố bom”. Ôi, đã thi vị chưa ở hai cái “khoảng trời hố bom” trên đảo từ khi có chủ nhân của nó là những đàn vịt trời tắm táp nô đùa thanh bình giữa thanh thiên bạch nhật như khoảng trời ước vọng của Quang vậy. Trên đảo còn rất nhiều hố bom, sao chúng ta không nhân rộng mô hình này ra trên đảo để phục vụ khách du lịch nhỉ? Nhưng cũng phải dừng lại ở đây thôi vì hồi đầu tháng 5 năm 2019 này, Quang đã bắt tay vào việc nuôi vịt biển.

Vịt biển Đại Xuyên hay Vịt biển 15, theo Quang là loại giống mới do Trung tâm nghiên cứu vịt Đại Xuyên thuộc Viện Chăn nuôi Quốc gia thử nghiệm, lai tạo thành công, được Bộ Nông nghiệp và PTNT công nhận là giống vật nuôi mới (tại Thông tư số 25/2015/TT-BNNPTNT ngày 01-7-2015), có rất nhiều bài viết của các nhà khoa học, nhà báo đăng tải trên mạng. Theo đó Vịt biển 15 là giống vịt đầu tiên ở Việt Nam có thể sinh sống, phát triển trên môi trường biển, nước lợ lẫn nước ngọt, song với Quang cốt tử vẫn là nước biển. Khả năng sinh trưởng, chống chịu bệnh tốt, sức sống dồi dào, dễ nuôi. Nó uống được nước biển, tắm nước biển, tìm con mồi trên biển, tận dụng các nguồn thức ăn tự nhiên rất tốt, nhất là ở các vùng cửa sông, bãi biển, hải đảo nên không cần đầu tư nhiều. Vịt biển 15 là giống kiêm dụng, vừa nuôi để lấy thịt vừa nuôi để lấy trứng, chất lượng thịt cao, có khả năng sinh trưởng nhanh, nuôi hai tháng tuổi có thể đạt trọng lượng hai kg rưỡi. Sau ba tháng, trọng lượng mỗi con đều trên ba kg. Thức ăn nuôi vịt biển “tạp phí lù”, từ gạo, thóc, ngô, đỗ tương, tấm, cám, cá, tép, cua, ốc, don, dắt đến bã bia, bã rượu, khoai, rau bèo… Chỉ cần các loại nguyên liệu này không bị mốc hoặc ôi chua, điều này thì Quang đã tích lũy được rất nhiều kinh nghiệm ở các mô hình chăn nuôi khác. Trông người chạnh nghĩ đến ta, cháu nóng ruột lắm rồi, Quang nói. Là vì nhiều địa phương trên cả nước như Quảng Ninh, Hải Phòng, Ninh Bình, Thái Bình, Nam Định, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Kiên Giang, Trà Vinh… đặc biệt là ở các đảo Thổ Chu, Phú Quốc, Trường Sa, người ta đã nuôi, đã ứng dụng thành công mô hình này, góp phần đáng kể vào việc giải quyết thực phẩm cho bộ đội và người dân trên các đảo. Nó không chỉ là con vật “cứu tinh” cho các hải đảo mà trong điều kiện biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn hiện nay ở nhiều tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long, họ cũng đã xác định vịt biển là giống chủ lực trong cơ cấu giống vật nuôi của khu vực. Chưa biết thành quả sắp tới đây nó như thế nào nhưng tôi hiểu rất rõ câu nói “cháu nóng ruột lắm rồi!”. Lại một lần nữa vợ chồng Quang là những người đón đầu, tiên phong trong việc áp dụng thành tựu khoa học kỹ thuật. Thông thường khi áp dụng một mô hình sản xuất chăn nuôi mới người ta cần liên kết bốn nhà. Nhà nước dự báo, quy hoạch, ban hành cơ chế chính sách thuận lợi. Nhà khoa học nghiên cứu kỹ thuật sản xuất, lai tạo giống mới chất lượng cao và chuyển giao khoa học. Nhà nông phải nhạy bén nắm bắt những thành tựu khoa học kỹ thuật, thông tin thị trường, chủ động liên kết nhằm tạo ra sản lượng hàng hóa cao, chất lượng tốt. Và doanh nghiệp thì phải không ngừng mở rộng thị trường. Điều thú vị ở Quang khi bắt tay vào việc chăn nuôi vịt biển, chính là lúc anh biến mọi khó khăn thách thức trên đảo thành các tiền đề thuận lợi, trong đó mô hình vịt biển anh đang nuôi thử nghiệm gút lại chỉ còn hai nhà là nhà khoa học và nhà chăn nuôi. Lý do đơn giản là vì chính quyền huyện đảo bao giờ cũng có cơ chế chính sách thuận lợi, thứ đến là cái nhà hàng của vợ chồng Quang từ trước đến nay đã kiêm luôn công việc của nhà doanh nghiệp. Và trên hết vẫn là điều kiện đã chín muồi, đích thân Quang ra tận Trung tâm nghiên cứu vịt Đại Xuyên thuộc Viện Chăn nuôi Quốc gia chọn hai trăm con giống về thả. Nhìn đám vịt con mới nở mầu vàng nhạt, đầu và đuôi lấm chấm những phớt đen lung linh trước làn gió biển năng động tranh giành thức ăn chạnh nghĩ tới một ngày không xa, khoảng chín mươi ngày nữa thôi, từ lứa vịt biển khởi đầu này sẽ biến hóa cho Quang một đàn vịt trưởng thành, bề thế. Bấy giờ, những con cân nặng trên ba kg sẽ được tuyển chọn. Đông đảo nhất sẽ là đám vịt mái lông mầu xám hoặc cánh sẻ, cánh mầu xanh đen, cổ khoang trắng, mỏ và chân mầu vàng sẽ được chọn lọc làm vịt đẻ, nuôi để lấy trứng. Những chú vịt đực thường mập mạp, khỏe mạnh, khoác bộ lông đậm hơn con mái sẽ được giữ lại theo tỉ lệ để làm cái thiên chức phối giống. Phần còn lại dùng vào việc lấy thịt, cung cấp cho nhà hàng. Ôi, cái giống vịt biển, loài vật nuôi mới mẻ từ khi đưa nó về trên đảo, nó đã bắt đầu đáp ứng ngay khát vọng cháy bỏng của Quang là góp một phần vào việc phát triển kinh tế ở hòn đảo thân yêu của mình.

Lại nói thêm chút nữa về công việc đánh bắt và chế biến. Để có nguyên liệu làm ra cái món cháo bột, cá nhảy, rong biển đặc sản ở đảo, mỗi tháng hai mươi đêm, mỗi đêm từ hai đến ba giờ lúc triều xuống, tự bản thân Quang xuống biển mò cua, bắt cá nhảy và hái rong biển. Con cua trong đất liền gọi con khởi nam, ngoài đảo gọi khởi bạc, cứ việc đeo bao tay vào mò mẫm dọc theo thềm, bợc đá để bắt. Mỗi lần đi cũng tầm được khoảng năm kg, đây là nguồn nguyên liệu chính nấu ra nồi cháo ba mươi người ăn, cá nhảy và rong biển đều là những thứ phụ họa. Bây giờ ở làng trên (Khu dân cư số 1) là đội quân đánh bắt cá, lặn hàu, lặn ốc… hùng hậu tiếp sức thêm cho nhiều hộ kinh doanh ở Khu Thanh Niên. Quang cũng đã bắt đầu rảnh tay ra để làm thêm nhiều công việc khác. Hưởng ứng tham gia vào các mô hình chế biến cá khô, chế biến nước mắm cao đạm… vợ chồng Quang đã mạnh dạn đầu tư máy móc, cơ sở vật chất kinh doanh thêm các dịch vụ này. Mùa đông năm ngoái Quang đã đầu tư một máy sấy công suất một tạ. Với công suất này cứ sáu đến tám giờ sấy ra được một mẻ cá khô hai mươi kg. Mùa đông năm ngoái là vụ đầu tiên, sắm máy chậm nên lò của Quang mới sấy hơn nửa tấn cá khô. Ở Cồn Cỏ cá phơi bằng vỉ, tuyệt đối không dính cát nên sản phẩm sạch, phơi xong đóng gói bỏ vào tủ đông, không hư. Có ba loại cá làm nên thương hiệu cá khô Cồn Cỏ, đó là cá doái, cá thởng (bống biển) và cá cơm; giá cả từ hai trăm rưỡi, hai trăm hai đến trăm rưỡi mỗi loại. Năm 2017 Chi cục Khuyến nông tỉnh hỗ trợ hai mô hình làm nước mắm cao đạm trên năm mươi triệu đồng cho hộ anh Hồ Phương và Hồ Đình Cẩn. Từ gia công, muối cá thuê cho cảng cá, từ năm 2018 vợ chồng Quang đã đưa về sản xuất tại nhà. Gọi là nước mắm cao đạm vì ở đảo chỉ lọc lấy nước mắm cốt gọi là nước nhất không như ở trong đất liền, cứ sau mỗi lần lọc người ta bơm nước biển hòa muối vào lọc bốn đến năm lần. Với loại nước mắm cao cấp này, mỗi năm hộ gia đình Quang góp thêm cho đảo từ bốn đến năm trăm lít. Và mới đây vợ chồng Quang cũng đã đầu tư thêm một máy ép thủy lực, thu mua toàn bộ phế liệu trên đảo để ép. Lời lỗ Quang chưa kịp tính toán song đây cũng là một “tiểu dự án” nhằm thu dọn vật liệu phế thải, bảo vệ môi trường biển trước mắt và lâu dài… Có thể tôi chưa kể ra hết, ví như việc đi đào rễ sâm cau một thời để làm nên thứ rượu đặc sản gọi là “Rượu ngâm thảo dược Cồn Cỏ” nay Ủy ban Huyện đã ra lệnh cấm khai thác vì có nguy cơ tuyệt chủng như con cua đá hay khai thác cây ngũ diệp sâm, loài giảo cổ lam năm lá chỉ có ở đảo Cồn Cỏ để chế biến ra trà giảo cổ lam. Như đã nói ở trên, mọi đầu mối công việc đều tập trung cho việc kinh doanh ở hai cái nhà hàng Trâm Anh 1 và 2. Ở đó bây giờ đã có năm người hợp đồng từ trong đất liền ra hỗ trợ, tiền công bình quân mỗi người năm triệu đồng một tháng, doanh số kinh doanh tăng trưởng vào hàng nhất nhì ở đảo vì tất cả đầu vào từ chăn thả heo rừng đến trại dê, trại gà, vịt trời… lẫn đánh bắt đều được tiêu thụ qua hệ thống nhà hàng.

*

Buổi chiều, Quang chở tôi đi thực địa một vài cơ sở sản xuất, khi về nghỉ ở nhà hàng nổi kè Bến Tranh người đã thấm mệt bởi ra đảo vào đợt nắng nóng kéo dài. Biển chiều bắt đầu thổi từng cơn gió mát vào bờ, tôi thiu thiu trên võng. Chuông điện thoại đổ, đã đến giờ tập kết ở âu thuyền để vào đất liền. Tôi vội nói lời chia tay trong lúc Quang lơ đãng nhìn những con sóng bạc đầu phía đất liền ầm ào xao động. Tôi hỏi nhớ cháu Huyền Trâm, nhớ đất liền rồi phải không? Cũng gương mặt sạm đen, đôi lông mày đen nhánh và đôi mắt nhấp nháy sáng ấy bảo tôi, dạ không! Bao nhiêu năm rồi cháu không vào đất liền ăn tết? - tôi hỏi. Quang bảo, từ 2009 đến nay, mười một năm liền cháu chưa về quê ăn tết… Hèn chi mà ngồi nhìn vô đất liền sững sờ ra rứa là phải. Có khi mô vợ chồng cháu nghĩ, lúc ăn nên làm ra, tích cóp được một gia tài khả dĩ sẽ kéo nhau vào đất liền, tôi tiếp. Quang lại nói dạ không, cháu là đảng viên, là cựu chiến binh Cồn Cỏ, là anh lính cụ Hồ thì sẽ mãi mãi đứng mũi chịu sào, phải gương mẫu đi đầu như lời Bác Hồ dạy bảo. Công việc của vợ chồng cháu ở đảo chẳng có gì to tát, song việc gì cháu thấy ích nước lợi nhà thì bắt tay vào làm. Dân giàu thì đảo mạnh, khi đảo mạnh lên ắt sẽ có trường tiểu học, cấp 2, rồi cấp 3…

Vợ chồng cháu thật đáng khen, tôi bắt tay, nhớ chuyển lời chú đến Lam, khen cho những cặp mắt tinh đời. Hãy làm tốt thiên chức nhà sản xuất và kinh doanh thông minh, xứng đáng là những công dân danh dự của đảo. Chú tin một ngày không xa nữa đâu cháu sẽ hiện thực hóa được ước mơ, sẽ chạm tay vào chân trời ước vọng. Nó giản dị như buổi ban đầu theo học trung cấp điện và đặt cược cuộc đời mình vào hòn đảo nhân sinh này mà thôi.

Cồn Cỏ - Đông Hà, tháng 5 năm 2019

Y.T